Sismik halat uygulamaları, günümüzde yapısal olmayan elektromekanik bileşenlerin sismik yüklere karşı korunmasında yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Piyasada sismik halat adı altında değişik tedarikçilerin satışını yaptığı birçok çeşit alternatif bulunmakla beraber, uluslararası standartları sağlayan çok az sismik halat tedarikçisi bulunmaktadır.
Sismik halatSismik halat uygulamasında amaç deprem esnasında tesisat üzerine etki edebilecek dinamik deprem yüklerinin tesisat bileşenlerine zarar vermeden tesisata olan etkisini ortadan kaldırmaktır. Yanlış halat seçimi yada uygulamalar sebebiyle halihazırda mevcut olan birçok montaj bu yüklere karşı dayanım gösteremeyecek durumdadır.
UL (Underwriters Laboratories) Onayı
Daha önce deprem gerçeği ve deprem yüklerinin tesisata vermiş olduğu zararlarla karşılaşmış olan ABD gibi ülkeler sismik askılama ile ilgili standartlar ve test prosedürleri geliştirmiş ve uygulamaya koymuştur. Bu konuda mevcut en önemli iki standart ASCE 19 ve UL 203A’dır.
UL (Underwriters Laboratories) olarak adlandırılan sertifikasyon dünya çapında sismik halatlar için kabul edilmiş bir standart olup UL 203A test standartında yapılan testler neticesinde verilmektedir.
UL 203A test standartı sismik halatların deprem esnasında maruz kalacağı dinamik yüklerin simüle edildiği bir test standardı olup, halatların örgü yapısından kaplama kalınlığına kadar birçok test içeriğinden oluşmaktadır.
Sismik halat seçiminde kritik komponent olan sismik halatların deprem anında ortaya çıkabilecek yüklere dayanıklı olduğunun garanti altına alınması için UL listeli sismik halatların kullanımına özen gösterilmelidir.
Özellikle yangın tesisatı gibi deprem sonrasında faal durumda olması gereken tesisatların sismik koruması esnasında mutlaka onaylı ürün kullanılmalıdır. UL listeli olmayan sismik halat kullanımı, deprem esnasında deprem yüklerine karşı koyamayarak yangın tesisatının zarar görmesine, sprinkler tesisatının görevini yapamaması sonucu da mal ve can kaybına neden olabilir.
Dikkat edilecek diğer bir husus kullanılacak halatların “Sismik Askılama” için UL listeli olmasıdır. Ne yazık ki bazı firmalar farklı uygulamalar için alınan onayları sismik askılama uygulamalarında kullanıldırarak firmaları yanlış yönlendirmektedir. Her hangi bir marka sismik halatın sismik askılama için UL onaylı olup olmadığı UL sistesinden kontrol edilebilir. (www.ul.org)
Sismik Halat Montajı
Sismik halatların sahada montajı da ayrıca dikkat edilmesi gereken bir konu olarak ön plana çıkmaktadır. Sismik halatların montajı esnasında halatın örgü yapısına zarar vermeyecek montaj yöntemleri kullanılmalıdır.
Sismik halatların montajı esnasında kullanılacak manşon yada benzeri bağlantı elemanlarının halatın kopma dayanımında yüksek dayanımlara sahip olması gerekmektedir. Maalesef ülkemizde kullanılan bazı montaj sistemlerin kullanılan ve “kolay bağlantı elemanı” olarak sunulan bağlantı elemanları halatın mevcut kopma dayanımının çok altında kalmaktadır. İhale keşiflerinde sadece halatların kopma dayanımlarının belirtilmesi nedeniyle, kullanıcılar ve yatırımcılar yanlış yönlendirilmekte ve sismik halatların kopma yüklerinin altında bağlantı elemanları almak zorunda kalmaktadır.
Özellikle yangın tesisatı gibi kritik tesisat elemanları ve boru hatlarının sismik askılanması sırasında yukarıdaki noktalara dikkat edilmelidir. ASCE 19 standartı ülkemizde de kabul görmüş olan NFPA13 yangın sprinkler sistemleri standartı ile uyumlu olup, yangın tesisatının sismik askılanması sırasında kullanılacak sismik askı halatları için aşağıdaki kriterlerin gerekliliğini vurgulamıştır.
• Fitting ve montaj elemanları sismik askı halatının sahip olduğu kopma dayanımından daha yüksek yük dayanımına sahip olmalıdır.
• Montajı yapılmış sismik setin kopma dayanımı sismik askı halatının sahip olduğu kopma dayanımından daha yüksek yük dayanımına sahip olmalıdır.
• Montaj sırasında sismik halatın zarar görmesi engellenmelidir.
• Sismik halatlar kontrol kolaylığı sağlamak amacıyla renk kodlu olmalıdır.
Resim 1
Yanlış uygulama örneği olarak resimdeki (Resim 1) bağlantı elemanı örnek verilebilir, sismik askılama uygulamalarında 3 mm ve 4.5 mm sismik halatlar için verilen bu bağlantı elemanının kendine ait kopma dayanımı 3 mm halat için 114 kg ve 4.5 mm halat için 291 kg’dır. Ancak piyasada yer alan 3 mm sismik halatların ortalama kopma kuvveti ortalama 400 kg, 4.5 mm sismik halatların kopma dayanımı ise ortalama 1000 kg civarındadır.
Tesisat üzerine gelecek deprem yüklerinin hesaplanmasında kullanılan formüller neticesinde elde edilen değerler ve sismik halat kopma dayanımları göz önünde bulundurularak halat seçimi yapılmaktadır. Keşiflerde yer alan sismik halat kopma dayanımlarını gözetilerek yapılan uygulamalarda kullanılan yukarıdaki gibi yetersiz bağlantı elemanları yapılan uygulamanın ortaya çıkabilecek deprem yüklerinin çok altında kalmasına ve sismik askılama sisteminin çökmesine neden olacaktır.
ASCE 19 ve dolayısla NFPA13’e uygun sismik askılama montaj şekli sıkıştırma (swaging) yöntemi olup bu yöntem sayesinde hem sismik halat örgü yapısına zarar verilmemekte hemde halat kopma dayanımı kadar yük dayanımı elde edilmektedir.
Resim 2
Ne yazık ki ülkemizde sismik askı halatlarının seçimi ihalelerde ve satın alma aşamasında en sona bırakılmakta, standart ve onaylara uygunluk kontrol edilmemektedir. Ancak sismik askılama sistemlerinin yanlış seçimi ve montajı ileride hem yatırımcı hemde taşeron firmalar için büyük sorunlar doğurabilecek potansiyele sahiptir. Ülkemizin %75’inin birinci derece deprem bölgesi olduğu unutulmamalı ve bu konuda gereken hassasiyet gösterilmelidir. Kendinizi ve yatırımlarınızı tehlikeye atmamak adına sismik halat seçiminde yukarıdaki hususlara dikkat edilmelidir.
Makale: Darhan
