ETMD (Elektrik Tesisat Mühendisleri Derneği) ve MTMD (Mekanik Tesisat Müteahhitleri Derneği) iş birliğiyle 5-6 Mayıs 2018 tarihlerinde Bursa Crown Plaza Otel’de “Yapı Tesisatlarında Elektrik ve Mekanik Kesişimler” çalıştayı düzenlendi. Çalıştaya MTMD ve ETMD üyelerinin yanı sıra; tesisat sektörünün meslek örgütleri başkanları, mekanik proje tasarımcıları, akademisyenler ve uzmanların geniş ölçekli katılımı sağlandı.
Çalıştay katılımcıları toplu haldeÇalıştay, MTMD Yönetim Kurulu Başkanı Sn. İrfan Çelimli ve ETMD Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Mustafa Cemaloğlu’nun açılış konuşmaları ile başladı. Başkanlar açılış konuşmalarında yapı tesisatlarında elektrik ve mekanik disiplinlerinin kesiştiği noktalarda yaşanan sorunlar ve çözümlerin ele alındığı çalıştayın başarılı olması ve disiplinler arası iş birliğini güçlendirecek çalışmaların artması temennilerini dile getirdi.
“Yapı Tesisatlarında Elektrik ve Mekanik Kesişimler” konu başlığı ile gerçekleşen Çalıştay, beş ana konu üzerinde odaklanmıştı.
Tasarım Aşamasında Karşılıklı Beklentiler, Taahhüt Aşamasında Karşılıklı Beklentiler, BYS (Bina Yönetim Sistemi) Uygulamaları, Yangın Tesisat Uygulamaları, TAD (Test, Ayar, Dengeleme), Devreye Alma ve Geçici Kabul Süreçleri başlıkları ile on ayrı masada tartışıldı.
Yönetim kurullarının onayı ile son haline gelen bu sonuç bildirgesi; sektörümüzün sorunlarına çözüm getirmesi, benzer iş birliklerine örnek olması ve sektörün geleceğine ışık tutması açısından önemli görülüyor.
Çalıştayın kapanış konuşmalarını;
TOBB İklimlendirme Meclisi ve İSİB adına Sn. Zeki Poyraz, TTMD adına Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Prof. Dr. Birol Kılkış ve İSKİD adına Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Taner Yönet yaptı. Sn. Poyraz, konuşmasında EIC (European International Contractors) derneği etkinliklerine İSİB olarak aktif katılım göstererek yaptıkları çalışmaları anlattı. Uzman mühendislik konusunda YÖK ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile temaslarından bahsetti.
Sn. Kılkış, çalıştayın çok seslilik konusunda çok güzel bir örnek sergilediğini, bir konsensüs sağlanması konusunda başarılı bir adım olduğunu söyledi. TTMD olarak her türlü iş birliğine açık olduklarını belirtti.
Sn. Yönet, özellikle akıllı binalar için elektrik ve mekanik disiplinlerinin bu tür birlikteliklerinin daha da önem kazandığının altını çizdi. Otomasyon konusunun bu tür iş birliklerinin gelişim sürecinde sağlıklı bir zemine oturacağı kanaatini dile getirdi.
ETMD ve MTMD kuruluşlarının sosyalleşme etkinlikleri eşler ile birlikte gerçekleşti. Çalıştay sırasında eşler için Bursa’da kültürel turlar (Müze, cami, Cumalıkızık gezisi) yapıldı. Cumartesi akşamı da tüm katılımcılarla birlikte, Botanik Park Beceren Restoran’da yapılan müzikli, danslı akşam yemeğinde çok keyifli anlar yaşanmış ve katılımcıların kaynaşması sağlanmıştır.
Ayrıca Honeywell ve ATC firmaları çalıştayın yapılmasında kısmi maddi sponsorluk desteği sağlamışlardır.
Çalıştay Takip Komisyonu ÜyeleriÇalıştay Takip Komisyonu Üyeleri:
Numan Şahin / Emo-Shacko –
Ercüment Şevle / KA Mühendislik –
Hüseyin Erdem / Erdemler Elektromekanik –
İbrahim Biner / Birleşim Mühendislik–
Kemal Kahyaoğlu / KIKLOP Design and Engineering –
Levent Ceylan / BTS Yangın Güvenlik Yapı Teknolojileri –
Mehmet Pak / Erde Mühendislik –
Sabri Pehlivan / Markas Mühendislik –
Şinasi Karaoğlu / Hill International–
Tuncer Özekli / Bilge Mühendislik –
SONUÇLAR
TASARIM AŞAMASINDAKİ BEKLENTİLER
1) Elektrik ve mekanik tasarım müelliflerinin, hangi sistemleri projelendireceği baştan net olarak belirlenmelidir. Bunun için hazırlanan “elektrik ve mekanik tasarım – uygulama kapsam matrisi” ekte öneri olarak sunulmuştur.
2) Mimari, statik, elektrik ve mekanik disiplinler, yapı bilgisi modellemesi (BIM) yaparak tasarım ve uygulama sürecindeki koordinasyonu daha üst seviyeye taşımaya özen göstermelidir. İşverenler, yapı bilgisi modellemesi (BIM) ile kendilerine ne tür avantajlar sağlayacakları konusunda bilgilendirilmelidir.
3) Elektrik ve mekanik enerji merkezlerinin yerleşimleri, yakınlıkları, enerji verimliliği, kurulum ve işletme maliyetleri bakımından birlikte belirlenmelidir. Buna uygun olarak da işveren temsilcisi (proje yönetim, mimari grup ve benzeri) gerekli koordinasyonu sağlamalıdır. Bu amaçla, mekanik projelerin ön tasarımı, ekipman listesi ve elektrik güç bilgileri elektrik tasarım müellifine öncelikle verilmelidir.
4) Öncelikli olarak mekanik tesisat ısıl yük hesaplarının yapılabilmesi için elektrik tasarım müellifi aşağıdaki bilgileri mekanik tasarım müellifine vermelidir:
a. Elektrik teknik hacimlerindeki ekipmanlara ait ısıl yükleri ve bu mekanların gerektirdiği havalandırma, sıcaklık ve nem değerleri
b. Elektrikli cihaz ve mahal tiplerine göre aydınlatma tesisatından gelen ısıl yükleri
5) Tasarım sürecinde işverenlerin, proje geneliyle ilgili aşağıdaki konuların belirlenebilmesi için yangın danışmanlık hizmeti almaları önerilir:
a. Yangın zonları ve kaçış güzergahları
b. Yangın strateji raporu
c. Yangın senaryosu
6) Tasarım sürecinin en başından itibaren aydınlatma, BYS (Bina Yönetim Sistemi), güvenlik, akustik, LEED, BREEAM, test ve devreye alma, vb. konularında danışmanların sürece dahil olmaları önerilir.
7) Mekanik ve elektrik tesisatının ana çıkış noktalarında, dağıtım noktalarında, şaftlarda, teknik odalarda ve asma tavan planlarında çakışmalar olmaması için elektrik - mekanik koordinasyon birimleri, mimari grupla birlikte çalışılmalıdır. Son koordinasyon onayı mimari grup tarafından verilmelidir.
8) Koordinasyonun sağlıklı yürütülebilmesi için mekanik projelerdeki doğal gaz, jet fan, sifonik sistem, asansör gibi yardımcı sistemlerle ilgili detay çözümler olgunlaşıp tamamlanana kadar bu sistemler, avan bilgi düzeyinde de olsa, tasarımın her aşamasında proje çizimlerinde yer almalıdır.
9) Mekanik uygulama tasarımındaki cihazların net yerleşimi, elektrik bağlantı noktaları ve altyapı talepleri (güç, monofaze, trifaze, orijinal panosu, yol verme şekli vb.) gibi detay bilgiler mekanik tasarım müellifi tarafından paylaşılmalıdır. Elektrik tasarım müellifi bu detay bilgilerden faydalanarak bir elektrik yük listesi hazırlayacaktır.
10) Elektrik ve mekanik koordinasyonu yapılmış uygulama çizimleri tüm disiplinlere verilmelidir. Yapılan revizyonlar, bulut içine alınarak revizyon numarası ve tarih ile birlikte tüm disiplinlerin haberi olacak şekilde yayınlanmalıdır.
11) Birinci maddede bahsi geçen kapsam matrisleri tasarım finalinde son kez karşılaştırılıp teyit edilmelidir.
Genel Tavsiyeler Olarak Ele Alınacak Konular:
➢ TMMOB’a bağlı odalar tarafından hazırlanmış olan binaların sınıflandırılmasına yönelik çalışmalar yeniden incelenip, özellikle elektrik, mekanik, mimari olarak bina tanımlarında olabildiğince ortak sınıflandırma konusu görüşülerek güncellenmeli ve tüm ilgililere dağıtılması konusu TMMOB ve bağlı Odalara önerilmelidir.
➢ Şartnameler, genel tanımlardan uzak, projeye ve yapılacak işe göre detaylı bir şekilde yazılmalı, teknik tarifler yetersiz kalmayacak şekilde standartlar belirtilmelidir.
➢ Marka ve model seçimleri gerçek anlamda muadil (eşdeğer) olmalı ve bir markaya bağımlı olmamalıdır. Kapsamla ilgili olarak kesin sınırların ihale dokümanında yer alması sağlanmalıdır.
➢ Tasarım paketinde hesap raporları, nokta listeleri, detay çözümleri, ürün etiketlemesi, lejant standardizasyonu, sorumluluk matrisi, senaryolar, detaylı keşif ve bütçe fiyatı olmalıdır.
➢ Meslek odaları SMM belgelendirmesindeki kriterleri geliştirmeli, kaliteyi arttırmalı ve tasarım firmalarını sınıflandırabilmelidir.
➢ BYS’ye bağlı olmayan mekanik ekipmanların kontrol kablolama topolojileri mekanikçi tarafından elektrik proje müellifine verilerek elektrik projesinde gösterilmesi sağlanmalıdır.
➢ Mekanik cihazlara ait otomasyon kablo bağlantısının yapılması için, cihaz yerlerinin mekanik ekipman yerleşim çizimlerinde, kotlarıyla belirtilmesi gerekmektedir.
TAAHHÜT AŞAMASINDAKİ BEKLENTİLER
1. İhale aşamasında elektrik ve mekanik taahhüt firmaları arasında ortak çalışma alanlarının detaylı tanımlanarak bir sorumluluk matrisi halinde veriliyor olması, bugüne kadar yaşanan birçok problemi kökünden halledecektir. Bu matrisin MTMD + ETMD tarafından ortak çalışma ile oluşturulması ve tüm tasarım, proje yönetim, müteahhit ve işveren firma yetkililerine, diğer ilgili sektör derneklerine, sektörel medya dergilerine vb. tüm ilgililere dağıtılması gerekmektedir. Bu konuda “elektrik ve mekanik tasarım – uygulama kapsam matrisi” oluşturulmuş olup ekte öneri olarak sunulmaktadır.
2. İhale aşamasında uygulama projelerinin, teknik ve idari şartnamelerin, özel birim fiyat tariflerinin, sözleşme taslağının, keşif ve metrajlarının tutarlı verilmemesi halinde yatırımcıya uyarıda bulunarak istenmesi, yine de bu sağlanmıyorsa ihaleye katılmamaları yönünde derneklerin üyelerine tavsiyede bulunması önerilmektedir.
3. İmalat sırasında elektrik ve mekanik firmaları birbirinin önünü açıcı ve ihtiyaçlarını gözetici bir çalışma içinde olmalıdır. Saha ekipleri yaptığı işlerde diğer disiplinlerin işlerine zarar vermeyecek şekilde çalışmalı, zarar vermesi durumunda ilgili disipline haber vermelidir.
4. Projede kullanılması kesinleşen her türlü elektrikli cihazın güç, bağlantı şekli ve kontrol sistem şemaları elektrik firmasına eksiksiz ve zamanında verilmelidir. Yapılan tüm karar değişikliklerinin ve proje revizyonlarının anında elektrik grubuna iletilmesi, mekanik ve mimari grubun en önemli konularından biri olmalıdır.
5. Mekanik ve elektrik uygulamaların iç içe girmesi nedeniyle taahhüt gruplarının MEP taahhüdü yapabilecek bir organizasyona dönüşmesi ülkemizde de ihtiyaç haline gelmiştir. Firmaların organizasyonlarını bu anlayışa göre gözden geçirip yeniden yapılandırmaları önemlidir. Bunun olmadığı hallerde, elektrik ve mekanik grupların MEP koordinasyonu yapacak ortak kadro oluşturması için ihale şartnamelerine bir madde konulması önerilir.
6. Tasarım müelliflerinin iş sonuna kadar şantiye uygulama süreci ve teslim süreci içinde olması her projede istenmeli ve desteklenmelidir.
7. Elektrik ve mekanik taahhüt firmalarının şantiyedeki teknik ofisleri iş akışını aksatmayacak yeterlilikte ve yetkinlikte seçilmelidir.
8. Üç boyutlu çizim programlarının tasarım ve uygulama ekiplerinin ortak dili haline gelmesi gerekmektedir. Bu konuda teknik kadroların eğitim planlamasına her ortamda destek verilmelidir.
Genel Tavsiyeler Olarak Ele Alınacak Konular:
Sahada ilgili disiplinlerin birbirine zarar vermeden ve dayanışma içerisinde çalışması konusunda çağdaş bir kültür yapısına erişebilmesi için, sektörün ilgili disiplin derneklerinin ortak çalışmalarla konuya katkı koyması gerekir.
Mühendislik fakültelerinde mekanik, elektrik ve enerji bölümleri alanlarında ortak derslerin artırılması, seçmeli BIM (Building Information Modeling) derslerinin olması önerilmeli ve desteklenmelidir. ETMD ve MTMD üyelerinin katkısını da alarak bu konudaki farkındalığı artırmak için üniversiteler ile ortak projeler geliştirmeli
BYS UYGULAMALARI:
1. Binaların büyüklüğü ve niteliğine göre yatırım ve işletme maliyetlerinin azaltılması, enerji verimliliğinin sağlanması, sürdürülebilir nitelikte yapılar inşa edebilmek ve sistemlerin sağlıklı entegre edilebilmesi için projenin en başından itibaren otomasyon danışmanı olmalıdır.
2. Tasarım aşamasında sağlıklı bir nokta listesinin, prensip şemalarının, kablo listesinin, sistem topolojisinin, haberleşme protokollerinin, uygulama senaryolarının ve sorumluluk matrisinin net bir şekilde belirlenmesi ve BYS şartnamesinin buna göre oluşturulması gerekmektedir.
3. Otomasyonu kendi üzerinde bulunan ekipmanlar ve sistemlerin BYS ile haberleşmeleri için ilgili ara yüzün teknik tanımının net olarak yapılması; temin, montaj, devreye alma / doğrulama işlemi ile ilgili sorumluluk sınırının belirlenmesi gerekir.
4. Kontrol cihazları ve panosu (DDC panel), saha elemanları, DDC Panel ile saha elemanları arası kablolama, MCC ile DDC arası kablolama ve DDC’ler arası haberleşme kablolarının temini, montajı, doğrulama ve devreye alma işlemlerinin mekanik, elektrik ve otomasyon disiplinlerinden hangisi tarafından yapılacağı otomasyon matrisinde net olarak belirtilmelidir. Bu konuda “elektrik ve mekanik tasarım – uygulama kapsam matrisi” oluşturulmuş olup ekte öneri olarak sunulmaktadır.
Genel Tavsiyeler Olarak Ele Alınacak Konular:
Elektrik ve Mekanik tasarımcılara BMS eğitimi verilmelidir. (TTMD, ETMD bu işe öncü olmalıdır)
MTMD, ETMD ve TTMD öncülüğünde dijitalleşme çalıştayı düzenlenmelidir.
Üniversitelerin mühendislik fakültelerinde ve/veya bölümlerinde uzmanlıklara göre BYS konusu özel ders olarak verilmelidir.
Mekanik, elektrik, statik gibi disiplinlere ilave BYS disiplinin oluşturulması önerilir.
Komisyon görüşü: Bu konu komisyonumuzun karar verebileceği bir konu olarak değerlendirilmemiştir. Çağın gereği olarak gelişen teknolojinin önüne geçilemeyeceği ve dünyadaki örnekler göz önüne alınarak, süreç içerisinde sektör aktörleri tarafından değerlendirilerek kendi yolunu izleyecektir.
Sahada bağımsız otomasyon grubu olmamalıdır. Elektrik otomasyonu elektrik, mekanik otomasyonu mekanik altında olmalıdır.
Komisyon görüşü: Bu konu komisyonumuzun karar verebileceği bir konu olarak değerlendirilmemiştir. Çağın gereği olarak gelişen teknolojinin önüne geçilemeyeceği ve dünyadaki örnekler göz önüne alınarak, süreç içerisinde sektör aktörleri tarafından değerlendirilerek kendi yolunu izleyecektir.
YANGIN TESİSAT UYGULAMALARI
1. İhale aşamasında elektrik ve mekanik taahhüt firmaları arasında ortak çalışma alanlarının detaylı tanımlanarak bir sorumluluk matrisi halinde verilmelidir. Bu konuda “elektrik ve mekanik tasarım – uygulama kapsam matrisi” oluşturulmuş olup ekte öneri olarak sunulmaktadır.
2. Yangın danışmanı koordinasyonunda -tasarım müellifleri dahil olmak üzere- disiplinler arası eşgüdüm ve bilgi aktarım toplantıları düzenli yapılmalı, toplantı notları tutularak sorumlular ve zamanlama belirlenmeli, her toplantıda aşama kaydedilmelidir.
3. Uygulamaya geçilmeden önce, malzeme onay ve satın alma aşamasında, yangın algılama ve söndürme ekipmanı ve sistemlerinin seçimi, elektrik ve mekanik tasarımına uygunluğu, ilgili elektrik ve mekanik tasarım müelliflerince onaylanmalıdır.
4. Tasarımda belirlenmiş sistemlerin ve/veya ekipmanların uygulama aşamasında olası revizyonları; mimari, elektrik ve mekanik disiplinlerin ortak koordinasyonu ile yapılmalıdır.
5. Yangın danışmanının ve tasarım müelliflerinin sorumluluğu ve yol göstericiliği proje bitimine kadar devam etmelidir.
6. Tüm can güvenliği ve yangın güvenliği sistemlerinin devreye alındıktan sonra test ve kabulleri; proje yönetimi, yangın danışmanı ve/ veya kontrolör tarafından yapılmalıdır.
7. Yangın algılama ve söndürme sistemleri ile ekipmanlarının bakım, onarım ve işletme talimatları, elektrik ve mekanik uygulamayı yapan taahhüt firmaları tarafından hazırlanarak son kullanıcı ve/veya işletici firmaya verilmelidir.
8. Teknik şartname ve birim fiyat tariflerinde pasif yangın durdurucu uygulamalarının malzeme ve imalat detaylarının net olarak belirtilmesi, elektrik, mekanik veya inşaat disiplinlerinden hangisinin kapsamında yapılacağının belirlenmesi gerekmektedir.
9. Pasif yangın durdurucu uygulamaların bütünlük (E=Integrity) ve ısı yalıtımı (I= Isolation) yangına karşı dayanım süreleri (EI) her bir uygulama için belirlenmeli ve bu değerler dikkate alınarak uygulama teknik kılavuzları hazırlanmalı ve uygulamalar ve kabuller bu teknik kılavuzlar doğrultusunda yapılmalıdır.
Genel Tavsiyeler Olarak Ele Alınacak Konular:
Yangın danışmanlığının zorunlu hale gelmesi tavsiye edilir.
Yangın algılama ve söndürme sistemlerinin tedariğinin eğitimli, sertifikalı, deneyimli elemanlara sahip firmalar tarafından yapılması önerilir.
Bazı gelişmiş ülkelerde uygulandığı gibi yangın ve güvenlik sistemlerinin tasarım, uygulama ve test aşamalarının ülkemizde de akredite bir kuruluşça onaylanmış uzmanlar ve firmalar tarafından yapılması tavsiye edilir.
Malzeme tedarik eden firmaların temin ettiği malzemelerin süpervizörlüğü dışında yangın sistemleri taahhüdü yapmaması önerilir.
ETMD ve MTMD koordinasyonunda yurt dışındaki yangın mühendisliği programları incelenip, elektrik ve mekanik yangın tesisatı mühendisliği konularında Türkiye’de benzer bir sertifikasyon programının üniversitelerde açılması için YÖK’e tavsiye mektubu gönderilmelidir.
Kamu sağlığı ve güvenliği açısından önemli ve riskli projelerde, tasarımın ve uygulamanın üçüncü bağımsız ve/veya akredite kuruluşlara onaylatılması tavsiye edilir.
TAD (TEST, AYAR, DENGELEME), DEVREYE ALMA VE GEÇİCİ KABUL SÜREÇLERİ
1. Tasarımcılar ihale dokümanlarında, teknik şartnamelerde ve birim fiyat tariflerinde TAD (Test, Ayar, Dengeleme), devreye alma ve geçici kabul şartlarını açık bir biçimde tanımlamalıdır.
2. TAD (Test, Ayar, Dengeleme) ve devreye alma sürecindeki işler proje yönetimi veya kontrolör firma tarafından ‘’İnşaat İmalat’’ iş programına paralel olarak hazırlanacaktır.
3. TAD (Test, Ayar, Dengeleme) ve devreye alma iş programının mekanik ve elektrik disiplinleri tarafından koordine edilmiş olması ve işverene bir rapor halinde sunulmuş olması gereklidir.
4. TAD (Test, Ayar, Dengeleme) ve devreye alma işlemlerinin başlayabilmesi için tesise kalıcı enerji sağlanmalı ve ilgili mekanik ekipmanları besleyen MCC panoları test edilerek devreye alınmış olmaları gerekmektedir. TAD işleri başladığında BYS sisteminin aktif olması ve sahada TAD uygulamacısı tarafından yapılan ölçümlerin BYS sisteminden izlenebilir durumda olması gereklidir.
5. Elektrik tesisatı test ve devreye alma işleri için bir şartname ve kontrol listesi oluşturulması gerekmektedir.
6. TAD ve devreye alma süreci başladığında iş, zaman ve finansal kayıplar yaşanmaması için mekanik ve elektrik yüklenicilerinin bilgi alışverişini tam ve eksiksiz yapması gerekmektedir. Elektrik disiplini projelerinde ve saha etiketlemelerinde kullanacağı mekanik sistemlere ait motor, fan, klima santrali, vana, damper, anahtar, vb. gibi tüm ekipman etiket numaralarını (tag no) mekanik disiplinden temin etmelidir.
Genel Tavsiyeler Olarak Ele Alınacak Konular / Taslak
İngilizce “commissioning” kelimesinin Türkçe bir karşılığı sektörel olarak henüz bulunamamıştır ve bu kelimenin kullanımında çok ciddi kavram karmaşaları olduğu tespit edilmiştir. “Commissioning” kavramı bir projenin teslimini iyileştiren kalite odaklı bir süreci ifade eder. Projenin bütün sistemleri ile birlikte işverenin / yatırımcının talep ve gereksinimlerini yerine getirecek şekilde tasarlandığını, kurulduğunu, test edilerek devreye alındığını, işletildiğini ve bakımının yapıldığını kontrol ve teyit eder.
Commissioning hizmeti tamamen bağımsız ve sertifikalı firmalar tarafından verilmelidir. Sektörümüzde bu hizmeti veren firmalar mevcuttur. İşveren / yatırımcı lehine olan bu hizmetin proje yönetim ve / veya tasarım firmalarınca, TAD ve devreye alma şartnamelerine ilave olarak “commissioning” işleri için de bir şartname ve kontrol listesi oluşturulması tavsiye edilmektedir.
